Mikroplastik: czym jest i dlaczego jest tak szkodliwy?

Za mikroplastik uznaje się drobiny tworzyw sztucznych o średnicy mniejszej niż pięć milimetrów. Ten mały, niewidoczny gołym okiem, problem, może jednak urosnąć do rangi olbrzymich kłopotów. Mikrotworzywa stanowią zagrożenie nie tylko dla ekosystemu, ale także dla ludzkiego zdrowia. Wyjaśniamy, czemu tak jest.

Cząsteczki mikroplastiku dzielą się na:

włókna (pozostałości po foliach z polietylenu),
folie,
pianki (np. styropian),
twarde elementy (odłamki plastiku i granulki)¹.

W postaci pierwotnej mikroplastik może występować jako mikrogranulki w kosmetykach oraz w pellecie, wykorzystywanym do ściernych środków czyszczących. Z kolei mikroplastik wtórny powstaje na skutek fragmentaryzacji większych odpadów z tworzyw sztucznych (na przykład w efekcie tarcia).

Od pralek, przez rzeki, do mórz i oceanów

Największym problemem, jaki generuje mikroplastik, jest to, że może przenikać praktycznie wszędzie. Wystarczy wyprać poliestrową koszulkę w pralce, by cząsteczki plastiku przedostały się wraz z wodą z odpływu do najbliższego naturalnego zbiornika wodnego.

Nie do wiary? Badacze z Uniwersytetu Stanowego w Utah w okresie od grudnia 2017 do stycznia 2019 zebrali aż 313 próbek cząsteczek mikroplastiku, które unosiły się w powietrzu z 11 różnych miejsc w zachodniej części USA. Zdecydowana większość (84 proc.) pochodziła z pyłu drogowego, a pozostała część z aerozolu morskiego i z gleby rolniczej. Zaobserwowano również, że zanieczyszczenia nie koncentrują się wyłącznie wokół miast, tylko – niesione przez wiatr – przedostają się na niemal wszystkie obszary².

Mikroplastik pochodzi na przykład z opon samochodowych, a jego obecność zaobserwowano nawet w arktycznym śniegu. Niestety wiele badań wskazuje na to, że zaczyna on dominować wśród czynników zanieczyszczających morza i oceany.

Jeśli chodzi o to ostatnie, to skażenie następuje głównie poprzez spływy z wodami rzecznymi. To właśnie tam, szczególnie w odcinkach przyujściowych i na obszarach zurbanizowanych, odnotowuje się największe stężenie mikroplastiku. Ponadto tworzywa o małej średnicy mogą pochodzić ze ścieków, ze składowisk odpadów czy z platform wiertniczych³.

Mikroplastik negatywnie odbija się na liczebności i komforcie życia takich mieszkańców mórz i oceanów jak żółwie morskie, ssaki podwodne, ryby, skorupiaki i fiszbinowce (rodzaj waleni). W 2020 roku naukowcy z Hawajskiego Uniwersytetu Pacyficznego w Honolulu odkryli, że drobiny wspomnianych substancji znajdują się nawet w żołądkach ledwo wyklutych żółwi morskich. Łącznie szacuje się, że problem dotyczy aż 114 gatunków zwierząt morskich, a przecież wiele z nich spożywają ludzie. Realny problem? Jak najbardziej, bo z kolei włoscy naukowcy zaobserwowali występowanie mikroplastiku o średnicy 0,01 mm w… łożyskach nienarodzonych dzieci, do których przedostały się prawdopodobnie przez krwiobieg⁴.

Niewidoczne gołym okiem, lecz szkodliwe na co dzień

Wnioski Greenpeace są równie niepokojące. Organizacja przebadała ponad 600 kosmetyków kolorowych najpopularniejszych drogeryjnych marek. Okazało się, że około ¾ z nich zawiera mikroplastik.

Jak przekonuje Viola Wohlgemuth, ekspertka Greenpeace: Te wyniki są alarmujące. Prawda jest taka, że regularnie nakładamy plastik na twarze. Z nieznanymi konsekwencjami dla środowiska i naszego zdrowia⁵.

Mikroplastik może znajdować się niestety także w wodzie pitnej. Niewidoczne gołym okiem cząsteczki wykrywa się zarówno w wodzie butelkowanej, jak i kranowej. Według szacunków drobne frakcje tworzyw sztucznych występują w około 80 proc. wody kupowanej w sklepach oraz w ponad 70 proc. próbkach wody wodociągowej⁶.

Jak walczyć z mikroplastikiem?

Wydaje się, że problem jest na tyle wszechobecny i nieuchwytny (dosłownie), że nie da się go wyeliminować. Ale tak naprawdę możemy sporo. Jako konsumenci i jako obywatele.

Na pewno dobrym sposobem jest wymuszanie zmian na poziomie prawnym i administracyjnym. Z takiego założenia wychodzi choćby organizacja Greenpeace, która swego czasu wystosowała do federalnego ministra środowiska w Niemczech, Svenjiego Schulze’a, żądanie zakazu stosowania plastiku o dowolnej konsystencji w kosmetykach. Efektem tego było stworzenie tzw. “Dialogi kosmetycznego”, którego postulaty poparło wielu przedstawicieli przemysłu kosmetycznego. Niestety, co wykazały późniejsze analizy, realizacja założeń przebiegała z różnym skutkiem. To pokazuje, jak wiele jest jeszcze do zrobienia, nie tyle na poziomie teoretycznych ustaleń, ile praktycznych działań⁷.

Kolejny sposób na ograniczanie mikroplastiku to efektywne oczyszczanie ścieków. Według obliczeń WHO prawidłowo przeprowadzane, trzystopniowe filtrowanie, pozwala usunąć ze ścieków aż 90 proc. mikroplastiku⁸.

Bardziej nietuzinkowym rozwiązaniem jest zastosowanie produktów pozwalających na zredukowanie mikroplastiku z własnego gospodarstwa domowego. Taki cel pomaga osiągnąć torba Guppyfriend, która wyłapuje mikrocząsteczki z pralki. W ten sposób, piorąc ubrania, jest mniejsze ryzyko, że wprowadzi się do przyrody szkodliwe syntetyczne substancje.

Dobrym sposobem na walkę z zanieczyszczeniami jest też wybieranie sprawdzonych jakościowych opakowań. Takich, których technologia produkcyjna nie generuje szkodliwych substancji, a proces rozkładu może przebiegać w sposób zrównoważony. Ograniczenie PET w opakowaniach to mniejsze skażenie mikroplastikiem. Dlatego warto wybierać biodegradowalne rozwiązania spod znaku SILBO.